استخدام ۱۵۰ نفر فقط برای تهیه یک گزارش!
مصاحبه با دكتر فاضل، دانشمند ایرانی كه در تهیه گزارش تكان‌دهنده اخیر سازمان ملل نقش كلیدی داشته است.
آنچه در این مقاله خواهید یافت:
مصاحبه با جام جم؛ استخدام ۱۵۰ نفر فقط برای تهیه یک گزارش!
اخیرا دکتر فاضل با روزنامه ی جام جم مصاحبه ای داشتند که در ادامه این مصاحبه را با تلخیص می خوانید.
گزارش اخیر سازمان ملل خیلی‌ها را نگران کرده است. فرایند تهیه این گزارش چگونه بوده؟
فرآیند تهیه این گزارش از حدود سه سال پیش شروع شد، اولین اقدام نیز تهیه فهرستی از کارشناسان بود که توانایی لازم را برای تهیه این گزارش داشتند. برای جذب این افراد اطلاعیه‌ای منتشر شد که برای مراکز علمی و تحقیقاتی و حتی بخش خصوصی و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز ارسال شد و حتی از طریق وزارتخانه‌های کشورهای مختلف نیز اقدام شد.
در واقع از همه سازوکارهای اطلاع رسانی استفاده شد و به این ترتیب از سراسر جهان بیش از ۲۰۰۰ نفر با ارسال رزومه اعلام آمادگی کردند. پس از یک بررسی اجمالی و کنترل چند شاخص کلیدی، از بین این رزومه ها ۷۰۰ نفر در یک لیست موسوم به لیست کوتاه فهرست شدند و از بین آنها حدود ۱۵۰ نفر برای تهیه این گزارش به عنوان کارشناسان انتخاب شدند.
کوچینگ گروهی
پس از انتخاب این افراد در یک فرایند توجیهی (به صورت کوچینگ گروهی) افراد در تیم های تخصصی سازماندهی شدند و تحت نظارت یک کمیته مدیریتی تهیه این گزارش را شروع کردند. البته هر یک از این تیم ها توسط یک منتور نیز در فرایند منتورینگ هدایت می شد.
در مرحله اجرایی، این گزارش بیش از ۲۰۰۰ تحلیل را بررسی کرد و پس از انتشار پیش‌نویس بیش از ۲۰ هزار نظر و پیشنهاد را دریافت کرده است.
شما چگونه برای این کار انتخاب شدید؟
با توجه به سابقه‌ای که در این حوزه تخصصی داشتم انتخاب شدم. من در دوره‌ای رئیس رکن علمی و فناوری کنوانسیون تنوع زیستی بودم، علاوه براین با برنامه انسان و کره مسکون در یونسکو و همین طور با برنامه عمران سازمان ملل متحد نیز همکاری کرده ام به همین خاطر از من دعوت به همکاری شد.
در تهیه این گزارش چه مسؤولیتی داشتید؟
من در کمیته مدیریتی مسئولیت داشتم و عضو کمیته مدیریت تهیه گزارش نیز بودم. همانطور که قبلا نیز اشاره کردم پس از انتخاب اولیه در یک فرایند کوچینگ گروهی ما افراد را در تیم های تخصصی سازماندهی کردیم تا زیر نظارت کمیته مدیریتی با نظارت یک منتور کار کنند.
حضور دانشمندان ایرانی
به‌جز شما دانشمندان ایرانی دیگری نیز در تهیه این گزارش نقش داشتند؟
سه ایرانی دیگر نیز در این فرایند فعال بودند که بیش از همه آقای دکتر نیامر که این روزها مشغول تحقیق و پژوهش در موزه فرانکفورت هستند، آقای دکتر کلاهی از دانشگاه فردوسی مشهد و آقای دکتر پناهی از واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی تلاش بسیار چشمگیر داشتند.
چه اطلاعاتی از کشورمان مورد توجه اعضای تدوین این گزارش قرار گرفت؟
گزارش به وضعیت یکایک کشورها تمرکز ندارد ولی در مطالعه های موردی بحث مشارکت در ذخیره‌گاه‌های زیستکره و به‌طور مشخص مدل حفظ ذخیره‌گاه میانکاله مورد توجه بود، علاوه بر این بحث مشارکت سازمان‌های مردم نهاد، فعالیت استارت آپ‌های محیط‌زیستی و تعداد زیاد شرکت‌ها و موسسات دانش بنیان نیز از مواردی بود که برای گروه‌های تهیه گزارش جالب بود.
نگاه جهانی
در گزارش سازمان ملل چه آمارهای نگران کننده دیگری وجود دارد؟
مطالعات مذکور نشان می‌دهد جمعیت جهان در ۵۰ سال گذشته دو برابر، اقتصاد جهانی چهار برابر و تجارت جهانی بیش از ده برابر شده است، ولی برای رسیدن به این رشد و به‌خصوص به نیت تولید غذا و پوشاک و تامین انرژی بیشتر، صدها میلیون هکتار جنگل ناپدید شده‌اند، حدود ۶۰ درصد تالاب‌های جهان خشک شده، بیش از ۴۷ درصد از زیست بوم‌های خشکی نابود شده‌اند، زیتوده جانوران وحشی به کمتر از ۲۰درصد رسیده، عرصه‌های قابل کشت ۷۰ درصد کاهش یافته، آلودگی با پلاستیک ده برابر شده، سالانه حدود ۵۰۰ میلیون تن فلزات سنگین و انواع پساب‌های سرطان‌زا وارد منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی می‌شود و ۹۷درصد از منابع دریایی و اقیانوس‌ها تحت فشار بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
چالش تخریب محیط زیست
نکته نگران‌کننده در این فرآیند این است که میزان تخریب طبیعت به صورت فزاینده ادامه دارد، فضاهای شهری چند برابر شده‌اند و ما به صورت روزمره میزان مصرف و تقاضای خود را افزایش می‌دهیم در حالی‌که مرتبا از منابع تولید غذا و آب و اکسیژن و آرامش انسان‌ها کاسته می‌شود و توسعه شهرها و جاده‌های مواصلاتی و در پی آن تخریب عرصه‌های طبیعی خشکی و دریایی، ادامه حیات صدها هزار گونه از حدود هشت میلیون گونه زیستمند روی کره مسکون را تهدید می‌کند.
با این سنگ تمامی که بشر برای تخریب گذاشته بعید نیست تا چند سال آینده بسیاری از کشورها با بحران امنیت رو به رو شوند. این گزارش دراین خصوص چه نکاتی را گوشزد می‌کند؟
در گزارش سازمان ملل هشدار داده شده که انقراض گونه‌ها در کنار چالش تغییرات اقلیمی مخاطره‌انگیز و در صورت ادامه وضعیت کنونی و اصلاح نشدن رویکردها و سیاست‌ها در حوزه کشاورزی، مصرف و محیط‌زیست، امنیت غذایی، سلامت، کیفیت، بنیادهای اقتصادی، توان تامین معیشت خانواده‌ها و پیرو آن ثبات اجتماعی و حتی ژئوپلتیک بسیاری از کشور های جهان به خطر خواهد افتاد. به عبارت دیگر در بسیاری از کشور های جهان در حال حاضر پول مالیات‌دهندگان به بهانه توسعه، صرف تخریب و ناامنی کشورها می‌شود.
عکاس: مجید آزاد / مصاحبه کننده: مهدی آیینی
مخاطبین گزارش
مخاطبان اصلی این گزارش چه افرادی هستند؟
اگرچه این گزارش می‌تواند در سطوح وسیع علمی و اجرایی مخاطب داشته باشد ولی برای دولت‌ها توصیه‌های بسیار مفیدی دارد که مهم‌ترین آن تاکید برای سوگیری برای یک الگوی توسعه پایدار بر مبنای ظرفیت سرزمینی و رشد اقتصادی منطقی است. در این گزارش پیشنهاد شده کشورها و حتی نهادهای بین‌المللی به جای تولید ناخالص داخلی به‌عنوان شاخص کلیدی رشد اقتصادی از رویکردهای جامع‌تری استفاده کنند که به کیفیت زندگی و تاثیر متقابل انسان و کره مسکون توجه دارد. به عبارت دیگر باید مفهوم «کیفیت خوب زندگی» از «مصرف بیشتر» تفکیک شود و رویکردهای مالی و اقتصادی که به تخریب تنوع‌زیستی منجر می‌شود باید تغییر کند.
به نظرتان با شرایط کنونی درجوامعی مثل ما این تغییر شدنی است؟
به نظرم تحول در تصمیم‌گیری تنها زمانی امکان‌پذیر است که ما ابزارهای سنجش ارزش طبیعت را در تصمیم گیری‌های اجتماعی و اقتصادی در همه سطوح توسعه دهیم و با فاصله گرفتن از مفاهیم طبیعت‌ستیزانه‌ای مثل تولید ناخالص داخلی به سمت ارزشیابی منابع و ارزیابی تنوع و سنجش میزان تاثیر آن در رفاه ملی باشیم. به عبارت دیگر باید بپذیریم طبیعت برای فروش نیست و همان اندازه که سیستم اقتصادی ما به طبیعت احترام می‌گذارد، می‌تواند انتظار دریافت منافع از سازوکارهای زیستبومی هم داشته باشد.
یک مثال
به‌عنوان مثال اگر به حوزه کشاورزی از منظر بهره‌وری (که به طور معمول با عملکرد در هکتار اندازه گیری می‌شود) نگاه کنید، تصویر ناقصی از هزینه‌های واقعی و مزایای مربوط به زنجیره ارزش غذایی کشاورزی و مواد غذایی ارائه می‌کند.
این موضوع فقط محدود به کشورهای درحال توسعه نیست و بررسی تاثیر کمک صدمیلیارد دلاری به بخش کشاورزی در کشورهای OECD در سال ۲۰۱۵ نشان می‌دهد عملکرد بخش کشاورزی زیان آورتر شده است. به عبارت دیگر نظام سرمایه‌گذاری از طریق تزریق یارانه مستقیم و غیرمستقیم نه تنها مطابق منافع ملی نبوده بلکه تاثیرات منفی منطقه‌ای و جهانی هم به دنبال داشته است.
الگوهای فعلی تولید، پردازش و مصرف، تاثیرات غیر قابل قبولی را به‌ویژه در مورد جوامع صنعتی ایجاد می‌کنند. به‌عنوان مثال، هزینه یک کیلو گوجه فرنگی بدون محاسبه هزینه آسیب و حتی آثار مخرب کود و آفت‌کش محاسبه می‌شود و در نتیجه من و شما مبلغی که برای تهیه آن پرداخت می‌کنیم بسیار کمتر از خسارتی است که به سلامت عمومی و منافع ملی وارد می‌شود.
تقدم منافع ملی
به‌عنوان یکی از اعضای کلیدی تهیه این گزارش به نظر شما چه باید کرد؟
معتقدم از منظر ملی مهم‌ترین کار در راستای منافع ملی ایران، قطع کمک‌های دولت به صنایع مخرب، سوخت‌های فسیلی، ماهیگیری صنعتی و کشاورزی غرقابی است. بدون تعارف معتقدم ما به جای بهره‌برداری در حال غارت منابع ملی هستیم و در صورتی که این روند را متوقف نکنیم ادامه حیات حدود صد میلیون زن و مرد و کودک ایرانی در چند سال آینده به مخاطره خواهد افتاد. ما چاره‌ای نداریم تا دست از لجبازی در ادامه روش‌های مخرب و نخ نمای کشاورزی و بهره برداری از معادن و جنگل تراشی و تالاب‌خواری برداریم و در مقابل، اعتبارات و توان ملی را به سوی بازسازی طبیعت و نوآوری در تولید معطوف کنیم.
اگر بنا داریم برای نسل‌های آینده، یک سرزمین سالم با امکان معیشت پایدار بر جا بگذاریم، باید همین امروز درس‌های آموخته از خطاهای راهبردی گذشته خود را به کار ببندیم. با یافته‌های جدید، دیگر نمی‌توانیم همان دروغ گذشته و تکراری را به فرزندانمان تحویل دهیم که «ما نمی‌دانستیم!»
متن بالا خلاصه ای (با دخل و تصرف) از مصاحبه است. در صورت تمایل می توانید متن کامل را در مصاحبه‌ی دکتر فاضل با روزنامه ی جام جم بخوانید و یا پی دی اف این مصاحبه را از طریق لینک زیر دانلود کنید.
مصاحبه ی دکتر اصغر محمدی فاضل با روزنامه ی جام جم
